بزرگنمايي:
چه خبر - براي کنار آمدن با ترس زلزله چه کنيم؟
شما هم شب‌ها از ترس زلزله تهران، با دلشوره مي‌خوابيد؟ آيا وقتي به‌ديواري تکيه مي‌دهيد، تمرکز مي‌کنيد که لرزش از بدن شماست يا ديوار؟ آيا جزو کساني هستيد که فکر مي‌کنند تهران بعد از زلزله، قابل شناسايي نخواهد بود و هيچ امداد و نجاتي براي اين شهر امکان پذير نيست؟ آيا فکر مي‌کنيد بهتر است از حالا به فکر رفتن از اين شهر ناامن و بي‌در و پيکر باشيد؟ اگر اين‌طور است، شما به فوبيا يا توهم زلزله مبتلا شده‌ايد.
شايد هم جزو کساني هستيد که مبتلا به خوشبيني شده‌اند؛ اينکه اين طورها هم نيست و خانه‌هايي که خوب ساخته شده باشند، تحمل ريشترهاي بالاي زلزله را دارند. زلزله 7 ريشتري لااقل با خود شهر کرمانشاه و سرپل ذهاب، کاري نکرد، چرا؟ چون خشت و گل نبودند و قاعدتاً در تهران هم مي‌شود به تاب‌آوري 7 يا حتي 8 ريشتر اميدوار بود. اصلاً چرا راه دور برويم، بم هم هست با آن همه کشته و زخمي که باز خانه‌هاي مقاومش در حد همين آجر و سيمان فرو نريخت.
شايد جزو کساني هستيد که مي‌گويند اين طورها هم نيست که زلزله اصلاً قابل پيش‌بيني نباشد. همين زلزله اخير کرمانشاه را ببينيد؛ زلزله اول خيلي‌ها را نجات داد. اين حرف‌ها و تحليل‌هاي ضد و نقيض از اين دست، گاه آنقدر در فضاي واقعي و مجازي ادامه مي‌يابد که گيج مي‌شويد و از خودتان مي‌پرسيد واقعاً اين حرف‌ها چقدر درست است؟ چقدر ترس از زلزله واقعي است؟ آيا واقعاً آن طور که مي‌گويند براي تهران ديگر راه چاره‌اي نمانده و بايد منتظر باشيم تا مصيبت روي سرمان آوار شود يا اصلاً خيلي از اين ترس‌ها و اضطراب‌ها بيهوده است؟
از پيشگوها تا تحليل‌هاي درست و غلط زلزله
قاعدتاً در چنين فضايي خيلي‌ها آرام نمي‌نشينند و مي‌روند دنبال راه‌حل. چه راه حلي بهتر از مراجعه به يک پيشگو که زمان و شدت دقيق زلزله را به شما بگويد؟ اين روزها البته کم نيستند آدم‌هايي که زلزله را پيشگويي مي‌کنند و اتفاقاً اصلاً تعدادشان هم کم نيست. بعضي‌هاي‌شان هم در شبکه‌هاي اجتماعي توانسته‌اند به سرعت تعداد دنبال کننده‌هاي‌شان را از دو سه هزار نفر به چند صد هزار نفر برسانند و لااقل خيال آن چندصد هزار راحت است! آنها دانشمندان خودخوانده‌اي هستند که معتقدند طبق محاسبات دقيق رياضي مي‌توانند زلزله را پيشگويي کنند.
فاطمه و مادرش از جمله کساني هستند که به قول خودشان آرام ننشسته‌اند و خودشان به فکر چاره‌اي افتاده‌اند. فاطمه که 24 ساله است، مي‌گويد: "يک روز مي‌گويند از زلزله نترسيد و خانه‌هاي مقاوم در برابر زلزله‌هاي بزرگ هم مقاومند، چند روز بعد مي‌شنويم که اگر زلزله بيايد، حتي اگر خانه‌ها سالم بمانند هم امدادرساني غيرممکن خواهد بود و اگر زير آوار نميريم، از بي‌غذايي و بي‌آبي و حمله موش‌هاي آدمخوار مي‌ميريم. ما واقعاً گيج شده‌ايم. من و مادرم هر شب درحالي که کوله‌مان را پشت در گذاشته‌ايم هوشيار مي‌خوابيم. يکي مي‌گويد راه پله امن است و ديگري توي خانه را پيشنهاد مي‌دهد و مي‌گويد راه‌پله و آسانسور بدترين جاي ممکن است. چند کانال هم پيدا کرده‌ايم که اتفاقاً زلزله خيلي از شهرها را درست پيش‌بيني کرده‌اند و خودشان هم از استادان علم زلزله شناسي هستند. بهتر از اين است که دست روي دست بگذاريم، هيچ‌کس که به ما پاسخ درستي نمي‌دهد!"
محمد اما نظر ديگري دارد. اين جوان 30 ساله مي‌گويد: "مردم اصلاً نبايد به کانال‌هاي پيش‌بيني زلزله توجه کنند. خودم يکي از اين کانال‌ها را دنبال مي‌کردم؛ روز اول دو سه هزار دنبال‌کننده داشت و الان 500- 400 هزار عضو دارد و آقاي پروفسور پيش‌بيني‌کننده زلزله هم الان توي کانالش آگهي مي‌گذارد و از آن پول درمي‌آورد. کاش نهادهاي رسمي با اين شايعه سازي‌ها مقابله مي‌کردند. الان وضع خانواده ما طوري شده که تصميم گرفته‌ايم همه باهم به روانشناس مراجعه کنيم. باور کنيد، هيچ‌کس در خانه ما خواب درست ندارد و با هر صدا و لرزشي مضطرب مي‌شويم."
سودابه 48 ساله که در شهرک انديشه زندگي مي‌کند و زلزله ملارد کرج را خيلي از نزديک حس کرده، مي‌گويد: "زلزله دوم که آمد، از روي تخت شيرجه زدم تا خودم را به در برسانم و حالا پايم شکسته. من واقعاً از تحليل‌هاي مختلف گيج شده‌ام. بعضي‌ها مي‌گويند زمين در حال رانش است، بعضي‌ها از هارپ حرف مي‌زنند. من ديگر نمي‌دانم کدام تحليل را قبول کنم! فقط مي‌دانم ترس در جان خيلي از مردم لانه کرده."
زلزله تهران چقدر خطرناک است؟ آيا پيش بيني زلزله حقيقت دارد؟
چقدر پيش‌بيني‌ها درباره زلزله درست است و مردم بايد در زمان زلزله چه بکنند و کدام تحليل‌ها را جدي بگيرند؟اين سؤال‌ها را محسن نادي، معاون آمادگي وعمليات پدافند غيرعامل سازمان مديريت بحران تهران در گفت‌و‌گو با ما تا حدي پاسخ مي‌دهد: "بعد از زلزله ملارد تا به حال چندين جلسه با اهل فن از زمين شناس‌ها و زلزله شناس‌ها داشته‌ايم وهمين سؤال را پرسيده‌ايم که چقدر زلزله تهران خطرناک است؟ اين را همه بايد بدانيم که رفتار زمين قابل پيش‌بيني نيست. همان گونه که مکان و زمان دقيق زلزله هم قابل پيش‌بيني نيست. 85 تا 90 درصد کشور ما روي منطقه پرخطر زلزله واقع شده و فقط 5 درصد آن زلزله خيز نيست. اما در همين زلزله ملارد دکتر مرداي قبل از وقوع آن را هشدار داد. يعني توانستيم تا حدي تنش را متوجه شويم و آماده باش نسبي هم داده شد. ولي همين الان نمي‌توان دقيقاً گفت زلزله بعدي چه زماني رخ مي‌دهد."
هيچ‌کدام از اين پيشگويي‌ها دقيق نيست و مبناي علمي ندارند. ما در ايران روزانه زلزله داريم ولي زلزله بزرگ کمتر رخ مي‌دهد. اين کاري که اخيراً برخي انجام مي‌دهند، بحث احتمالي است و بر اساس مباحث و محاسبات رياضي انجام مي‌شود و هرچند صد درصد غلط نيست، اما قطعاً درست هم نيست.
ما درباره زلزله تهران نبايد مردم را بيش از حد بترسانيم و درعين حال به آنها احساس ايمني و اطمينان بيش از حد بدهيم. شهر تهران رو به توسعه است؛ و مدام در آن ساخت و سازهاي جديد انجام مي‌شود. در عين حال وقتي خودمان را با زلزله مکزيکوسيتي که شرايطش تا حد زيادي شبيه ماست يا با پايتخت‌هايي مثل استانبول و حتي نپال که زلزله‌هاي بالاي 7 ريشتر را تجربه کرده‌اند و درعين حال شهرهاي بزرگي هستند و تخريب وحشتناک هم نداشته‌اند مقايسه مي‌کنيم تا حد زيادي اميدوار مي‌شويم. هرچند اين‌ها به معناي اين نيست که ايمني را جدي نگيريم. در همين زلزله سر پل ذهاب، نخستين زلزله ساعت 9 و 20 دقيقه رخ داد و دومي نزديک ساعت 9 و 50 دقيقه.
همين نيم ساعت باعث شد مردم از خانه بيرون آمدند و نيم ساعت را در فضاي باز گذراندند و آسيب جدي هم نديدند. همين طور بررسي‌ها نشان داد که ساختمان‌هاي محکم در برابر زلزله بالاي هفت ريشتر هم سرپا ماندند. ما بايد رفتار درست داشته باشيم و حداقل‌هاي ايمني را در سازه رعايت کنيم تا آن حادثه وحشتناکي که خيلي‌ها انتظارش را در زلزله تهران دارند رخ ندهد اما اگر هم بيش ازحد مردم را بترسانيم، آنها به اين نتيجه مي‌رسند که اصلاً بي‌خيال شوند چون توان مقابله با فاجعه را ندارند. با آموزش درست و آمادگي نسبي و رفتار مناسب مي‌توان از نتايج ترسناک دور ماند.
فرار، بدترين رفتار در زمان زلزله است و پناه‌گيري بهترين رفتار.بعد از آن هم بايد به محل‌هاي امن رفت تا متوليان امر بيايند و اعلام کنند بعد از آن مردم چه کاري انجام دهند. بايد به جاي ترسيدن، تمرين کنيم که در زمان وقوع حادثه چه کنيم.
هشدار سريع زلزله اي که به صورت آزمايشي انجام شده، برخلاف پيشگويي‌ها منطق علمي دارد و بين ثانيه‌هاي موج مخرب و موج اوليه يا غيرمخرب و اختلاف زمان بين آنها قابل پيش‌بيني است. مثلاً در ژاپن اين اطلاع‌رساني انجام مي‌شود و از طريق تلفن به مردم اطلاع مي‌دهند. ما اين آزمايش را در دماوند و فيروزکوه انجام داده‌ايم و توانسته‌ايم 12 ثانيه زودتر از موج مخرب، زلزله را پيش‌بيني کنيم. اين امکان در ژاپن تا يک دقيقه قبل از زلزله نيز امکان پذير است.
چگونه با ترس از زلزله کنار بياييم : درباره ترس‌ها يتان حرف بزنيد اما فاجعه‌سازي نکنيد
برخي اين سؤال را مي‌پرسند که براي آرامش نسبي‌شان در اين فضا چه کنند؟ بهتر است درباره زلزله حرف بزنند يا به طور کل آن را ناديده بگيرند؟ آيا تکنيکي وجود دارد که آنها را آرام کند؟ اين سؤال‌ها را هم با دکتر فرشاد رضايي، روانشناس مطرح کرديم. او مي‌گويد: "اجتناب از فکر کردن و صحبت نکردن درباره ترس‌ها فقط حال ما را بدتر مي‌کند. هر چقدر بخواهيم از چيزي که مي‌ترسيم اجتناب کنيم و درباره آن فکر نکنيم، فقط حالمان را بدتر کرده‌ايم. اجتناب از فکر، اثر بومرنگي دارد و تنها ذهن را دور مي‌زند و دوباره برمي‌گردد.
بنابراين در اين شرايط باهم درباره ترس‌هاي‌تان حرف بزنيد اما از آن فاجعه نسازيد. بهتر است اين کار در جمع‌هاي کوچکتر باشد. ما با دانشجويان پزشکي درباره ترس از زلزله اين کار را انجام داده‌ايم. بهترين تکنيک هم غرقه‌سازي يا آمدن زلزله در ذهن است. ما در آن جلسه تأکيد کرديم ته ماجرا يعني مرگ را که آرامش ابدي است، در نظر بگيريد و از فاجعه‌سازي مثل حمله موش‌ها و... بپرهيزند. هرگز براي کسي که مي‌ترسد از اين جمله که نبايد درباره‌اش فکر کني، استفاده نکنيد چون اين جمله فقط اوضاع را بدتر مي‌کند. اين را بدانيد که نيمکره راست ذهن‌تان محلي است که در آن داده‌هاي صوتي و تصويري ذخيره مي‌شود و در نيمکره چپ، داده‌هاي کلامي. همين که درباره موضوعي حرف مي‌زنيد، از آنجايي که داده‌هاي تصويري يعني بار هيجاني نيمکره راست کمتر مي‌شود، تخليه هيجاني مي‌شويد. اگر اين ترس‌ها بيش از حد شديد است با هدايت يک روانپزشک مي‌توانيم نتيجه بهتري بگيريم.
حالا اگر اين بار خواستيد به زلزله تهران فکر کنيد يا رانش زمين و تغيير و حرکت صفحات زمين را تصور کنيد يا ياد تحليل‌هاي عجيب و غريب افتاديد، به اين هم فکر کنيد که زلزله داستان پيچيده‌اي دارد و آنچه ما با روح و روان خود مي‌کنيم، نه تنها مشکلي را حل نمي‌کند، بلکه زلزله نيامده، به دست خود زندگي‌مان را متشنج کرده‌ايم. يادمان باشد که فقط با حفظ آرامش مي‌توانيم تصميم درستي بگيريم.
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : زلزله چيست؟
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : دومينوي زلزله در کشور و پاسخ به نگراني ها
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : بررسي احتمال زلزله ديگري در تهران و معرفي مناطق پرخطر
اگر مي خواهيد بيشتر بدانيد : هنگام وقوع زلزله بهترين کار چيست؟
منبع: iran-newspaper.com