بزرگنمايي:
چه خبر - دليل اين همه اشتياق عمومي براي ديدن صحنه اعدام در جامعه چيست؟
صبح ديروز قاتل آتنا اصلاني، دختري که 29 خرداد ماه، خبر گم شدنش، فضاي مجازي را تحت تأثير قرار داده و بعد از گذشت 22 روز جسد بي‌جانش در پارکينگ خانه قاتل پيدا شده بود، به دار مکافات آويخته شد. درست شبيه همان ماجراهايي که بارها به شکل ديگري تکرار شده است. بامداد ديروز هم همه آمده بودند از پير و جوان، مرد و زن، کودک و نوجوان تا به تماشاي صحنه اعدام بنشينند. وقتي جرثقيل، قاتل آتنا را بالا برد، تماشاگران با کف و سوت يکصدا صحنه اعدام را تشويق مي‌کردند. خيلي‌هايشان براي نخستين بار بود که پاي صحنه اعدام مي‌آمدند و از ديدن اين صحنه هيجان زده شده بودند اما بايد پرسيد که دليل اين همه اشتياق عمومي براي ديدن صحنه اعدام در جامعه چيست؟
دکتر امان‌الله قرايي مقدم، با انتقاد از شکل و نحوه اجراي اعدام در ملأعام مي‌گويد: متأسفانه اين شيوه اجرا بسيار مضر است؛ به ويژه براي کودکان و نوجواني که به تماشاي اين صحنه‌ها مي‌نشينند. به هر حال نحوه اجراي حکم خودش نوعي آموزش و پرورش محسوب مي‌شود و اثرات روحي و رواني عميقي روي تماشاچيان مي‌گذارد. شايد متوليان بخواهند عبرت عمومي ايجاد کنند اما برعکس انتظار تأثيرات منفي آن بيشتر از تأثير مثبتش است. شما مي‌بينيد که در طول اين سال‌ها هم با وجود اجراي حکم اعدام، باز هم شاهد وقوع جرم و جنايت هستيم. بنابراين بهتر است درصورت الزام اجراي حکم اعدام در محيط‌هاي سربسته و در همان زندان انجام شود.
وي با بيان اين که نسل جوان، روح لطيفي دارد و به سرعت آزرده مي‌شود، مي‌گويد: خاطرات کودکي هيچگاه از خاطر انسان پاک نمي‌شود. پس وقتي صحنه جان دادن و لرزيدن يک انسان در لحظه مرگ را مي‌بينيم، تا پايان عمر بايد اين خاطرات را با خود حمل کنيم.
وي با بيان اين که در تئوري چرخش، خشونت از خشونت‌زاده مي‌شود، مي‌گويد: به هر حال فرد با ديدن اين صحنه، آسيب روحي ديده و پرخاشگر مي‌شود. از طرفي حس انتقام را در افراد بالا مي‌برد. هم اکنون در هيچ کجاي دنيا از اين شيوه استفاده نمي‌کنند. به هرحال اعدام يک حق قانوني است اما شيوه اجراي آن در صورتي که بازدهي ندارد، جاي سؤال است. الان در بيشتر کشورها از آمپول‌هاي مخصوص و شوک الکتريکي استفاده مي‌کنند. حتي اعدام در ملأعام مي‌تواند قبح جرم را شکسته و اين مجازات را سبک جلوه دهد. متأسفانه تماشاي لحظه جان دادن انسان، در ذهن کودکان رسوب مي‌کند و به شکل ديگري خودش را در آينده نشان مي‌دهد. يا فرد بزهکار مي‌شود، يا ممکن است دچار صدمات روحي، افسردگي و مشکلات رواني شود.
نمايش اعدام جامعه را خشن‌تر مي‌کند
دکتر حسين ايماني جاجرمي، جامعه شناس و استاد دانشگاه حرف‌هاي خودش را از نظريه جامعه شناسي دورکيم درباره مجازات زجردهنده و مجازات ترميم کننده شروع مي‌کند.
او مي‌گويد در جوامع سنتي، مجرم را به شديدترين وجه مجازات مي‌کنند اما در جوامع مدرن، از آنجا که وجدان عمومي اهميت دارد، الزاماً با رفتارهاي خشونت‌آميز تند اين کار را انجام نمي‌دهند و به سمت مجازات‌هاي ترميم کننده مي‌‌روند؛ چرا که رفتارهاي خشونت‌آميز به درد جامعه مدرن نمي‌خورد. شخصاً در دوران کودکي، صحنه اعدام 5 قاچاقچي را در ميدان ورزش ديدم و هنوز هم خاطرات آن روز در ذهن من مانده و گاهي کابوس مي‌بينم. يعني روح من همچنان از تماشاي آن اعدام آزرده مانده است. متأسفانه تماشاي اين صحنه نه تنها رفتار منفي را از بين نمي‌برد که چه بسا تأثير عکس داشته و خشونت را گسترش مي دهد.
وي ادامه مي‌دهد: از طرفي رفتار قاتل محصول کارکرد نادرست جامعه، نهادهاي آموزشي و مراکز تربيتي هم است و نمي‌توان سهم جامعه را در وقوع جرم ناديده گرفت. در جامعه مدرن، براي جامعه نيز سهم قائل مي‌شوند. بايد گفت که اين شيوه مجازات به روزگاران امروز تعلق ندارد و در بسياري از کشورها ممنوع است چرا که دريافته‌اند تأثير در کاهش آسيب‌هاي اجتماعي ندارد. اگر اين شيوه‌ها مؤثر بود، حتي نبايد يک نفر قاچاقچي يا معتاد در جامعه وجود داشت.پس بايد شرايط ايجاد جرم را تغيير بدهيم. نمايش عمومي فردي که خود معلول است، تنها جامعه را خشن‌تر مي‌کند. جالب اين که در تلويزيون صحنه‌هاي محبت‌آميز را حذف مي‌کنند اما صحنه‌هاي خشونت‌آميز و ضرب و شتم به راحتي قابل پخش است و حتي رده‌هاي سني هم رعايت نمي‌شود و جامعه از همين خشونت صدمه مي‌بيند.
مجازات در ملأعام همبستگي اجتماعي ايجاد مي‌کند
دکتر علي انتظاري، مدير گروه جامعه شناسي دانشگاه علامه طباطبايي با اين حال نظر متفاوتي دارد. او با بيان اين که اعدام مجرم يک عمل اجتماعي است و تحت تأثير فضاسازي رسانه‌ها و فضاي مجازي، نمي‌توان آن را مخفيانه اجرا کرد، مي‌گويد: وقتي ماجرايي مثل قتل اين کودک به سرعت در شبکه‌هاي اجتماعي و رسانه‌ها، گسترش مي‌يابد، مردم هم انتظار و اشتياق دارند که عواقب کار را ببينند.
وي ادامه مي‌دهد: با اين حال مجازات به طور کلي، کارکردهاي مثبت خود را هم دارد. صرف نظر از اين که ممکن است خشونت و آثار روحي و رواني بويژه در کودکان داشته باشد، اما في نفسه يک ضرورت است و بايد مجازات عمومي وجود داشته باشد چرا که اولاً براي فردي که در معرض لغزش و خطا قرار دارد، عبرت‌آموز و دوماً براي مردمي که به هنجارها و قوانين احترام مي‌گذارند، اطمينان خاطر است. از طرفي مجازات جمعي متخلفين، موجب همبستگي اجتماعي شده و موجب مي‌شود مردم نسبت به هنجارها و قوانين دلگرمي پيدا کنند. يعني بدانند اگر کسي تخلف کرد، مجازات مي‌شود. در اسلام هم به همين علت بر مجازات در ملأعام تأکيد شده است؛ اگر چه قبول دارم که روحيه کودکان متأثر مي‌شود اما اين مشکل را بايد به شکل ديگري رفع کرد.
دکتر انتظاري درباره تکرار تخلفات مشابه با وجود اجراي حکم اعدام هم اينطور توضيح مي‌دهد: نمي‌توان به صرف اين که تکرار مي‌شود، نقش بازدارندگي آن را زير سؤال برد. بايد ديد که اگر مجازات اعدام در ملأعام انجام نمي‌شد، آمار جرم و جنايت تا چه اندازه بود. هم اکنون در کشورهاي غربي با وجود آزادي جنسي، باز هم تجاوز اتفاق مي‌افتد، چون مجازات در ملأعام ندارند. در نگاه جامعه شناسي دورکيم هم جرم کارکرد دارد، به اين دليل که از طريق مجازات، در جامعه همبستگي ايجاد مي‌شود. به هر حال امروز رسانه‌ها در علني کردن اتفاقات نقش پررنگي دارند اما در گذشته به علت آبروريزي جرايمي از اين دست مخفي مي‌ماند. در حالي که هم اکنون امکان مخفي کردن جرائم وجود ندارد.
وي از اختلالات در تأمين نيازهاي جنسي و عوامل تقويت نياز جنسي در جامعه به عنوان دو عامل تأثيرگذار در ايجاد بحران نام مي‌برد و مي‌گويد: بالا رفتن سن ازدواج در کنار تفاوت‌پذيري جنسي بين زنان و مردان موجب شده تا زن و مرد از نظر تأمين نيازهاي جنسي موفق نباشند و اختلالاتي در اين زمينه به وجود بيايد. خب اين عوامل در کنار موج گسترده فضاي مجازي و ماهواره‌ها که سهم زيادي در تقويت نيازهاي جنسي دارند، در جامعه‌اي که محدوديت در روابط دارد، مي‌تواند مسأله را تشديد کند. متأسفانه ما نتوانسته‌ايم اين مسائل را مديريت کنيم و سر و سامان بدهيم.
منبع: iran-newspaper.com