چه خبر - دوپينگ خوني چيست؟
دوپينگ يک روش غيراخلاقي، غير اصولي و غيرقانوني براي افزايش توان جسماني در ورزشکاران است که به شيوه‌هاي گوناگون انجام مي‌شود. يکي از خطرناک‌ترين اين روش‌ها معروف به دوپينگ خوني است.
دوپينگ خوني، افزايش مصنوعي تعداد گلبول‌هاي قرمز در جريان خون به منظور افزايش کارايي بدن ورزشکار است. با توجه به اينکه گلبول‌هاي قرمز خون اکسيژن را از ريه‌ها به ماهيچه‌ها منتقل مي‌کنند بنابراين افزايش اين سلول‌هاي اکسيژن‌رسان موجب افزايش حجم هواي جذبي در ريه‌ها شده و به دنبال آن توان عضلاني و استقامت ورزشکار نيز افزايش مي‌يابد.
تاکنون سه روش براي افزايش مصنوعي توان اکسيژن‌رساني خون شناخته شده است. اين سه روش تزريق اريتروپويتين EPO، تزريق حامل‌هاي اکسيژن مصنوعي و در نهايت انتقال خون هستند.
اريتروپويتين يک فاکتور رشد گليکوپروتئيني است که از کليه‌ها ترشح شده و به توليد بيشتر گلبول‌هاي قرمز خون کمک مي‌کند. اين ماده يک سيتوکين است که نوعي عامل خونساز است.
اريتروپويتين انسانيEPO يک هورمون گليکوپروتئيني است که بيشتر توسط کليه‌ها و کبد ترشح شده و عامل موثر در توليد و ترشح طبيعي اين محرک با کاهش سطح گلبول‌هاي قرمز خون و اکسيژن رساني به بافتها تحريک مي‌شود. توليد و ترشح EPO در بدن در شرايط پاتولوژيک مثل آسيب پارانشيم کليه وکم خوني کاهش مي‌يابد.
اگرچه اريتروپويتين از نظر درماني يک داروي مناسب براي کم‌خوني و بيماري‌هاي کليوي محسوب مي‌شود، اما ورزشکاراني که از اين دارو بدون توجه به در صحيح و در دفعات کنترل نشده استفاده مي کنند در معرض عوارض جانبي خطرناکي همچون بيماري‌هاي قلبي، سکته و در نهايت بيماري‌هاي خود ايمني قرار مي‌گيرند. شايان ذکر است که عامل اصلي تمام اين مشکلات افزايش غلظت و تراکم بيش از حد سلول‌هاي قرمز در خون است.
دومين روش شناخته شده براي افزايش توان اکسيژن‌رساني خون، تزريق مواد انتقال‌دهنده از جمله عامل انتقال اکسيژن هموگلوبين (HBOCs) يا پر فلوئوروکربن (PFCs) است. اين دو عامل مواد شيميايي خارجي هستند که پس از تزريق توان اکسيژن‌رساني خون را افزايش مي‌دهند.
عوارض جانبي مصرف اين دو ماده شيميايي شامل افزايش خطر بيماري‌هاي قلبي- عروقي و افزايش احتمال سکته، آنفارکتوس قلب و آمبوليسم است. خوشبختانه اين مواد با يک آزمايش خون ساده که در سال 2004 ابداع شد قابل شناسايي هستند.
سومين روش شناخته شده براي افزايش توان اکسيژن خون، روش خطرناک و غير متعارف انتقال خون است. در اين روش فرآيند انتقال خون به دو صورت اتولوگ و همولوگ انجام مي شود. پس از تزريق خون مازاد توده گلبول‌هاي قرمز خون به صورت ناگهاني افزايش يافته و موجب افزايش توان هوازي و آمادگي جسماني هوازي مي‌شود. با توجه به اينکه دوپينگ خوني مقاومت را افزايش مي‌دهد، استفاده از آن در ورزش‌هاي استقامتي مثل اسکي، دوي ماراتن و دوچرخه‌سواري بيشتر کاربرد دارد.
در روش اتولوگ خون هر ورزشکار پس از برداشت منجمد يا سرد شده و در زمان مورد نياز به بدن تزريق مي‌شود و در روش هومولوگ خون فرد ديگري را با گروه خوني يکسان به ورزشکار تزريق مي‌کنند. البته در بيشتر موارد در يک فرآيند مکمل خون در سانتريفيوژ تفکيک شده و در نهايت با جداسازي پلاسما تنها گلبول‌هاي قرمز دوباره به ورزشکار تزريق مي‌شوند.
در اين روش خطرناک معمولا قبل از گرفتن خون کمي EPO به فرد تزريق مي‌شود تا ميزان گلبول خون بالا رفته و سپس خون سرشار از سلول‌هاي قرمز از ورزشکار گرفته مي‌شود.
يکي از مشکلات اساسي و خطرساز اين روش شرايط نگهداري خون است. از آنجايي‌که زمان نگه داري خون کوتاه است بنابرين خون بايد به صورت استرليزه گرفته شود و در دماي 4+ تا 4- درجه نگهداري شود تا گلبول‌هاي خون منجمد شده و هرگز از حالت انجماد خارج نشوند زيرا در معرض خطر عفونت قرار مي‌گيرند.
در روش مرسوم‌تر قبل از انتقال خون و چند روز قبل از مسابقات، ورزشکار به ارتفاع بلندتري رفته تا با افزايش ارتفاع و کاهش فشار اکسيژن، در خون شرياني ماده اي به نام اريتروپويتين ترشح شود.
اين ماده همان هورمون EPO است که در فرد بالغ عمدتا توسط کليه ها توليد و ترشح مي‌شود. با ترشح طبيعي اين ماده در ارتفاعات توانايي اکسيژن‌رساني خون افزايش يافته تا بافت‌هاي بدن آسيب نبينند. در شرايطي که حجم گلبول‌هاي قرمز افزايش يافته است، فرايند خون‌گيري آغاز شده و در نهايت خون دريافتي غليظ و منجمد شده و قبل از مسابقه دوباره به بدن ورزشکار تزريق مي شود. با اين روش معمولا ظرفيت اکسيژن‌رساني خون تا 20 درصد افزايش يافته و ورزشکار ديرتر خسته مي‌شود. بنابراين دوپينگ خوني ذخيره اکسيژن بدن را افزايش داده و در نتيجه عملکرد دوندگان و دوچرخه‌سواران را در مسافت‌هاي طولاني ارتقاء مي‌دهد.
طبق مطالعات انجام شده با سه هفته اقامت و تمرينات ورزشي در ارتفاعات بلند مي‌توان اثري همانند دوپينگ خوني ايجاد کرد. اين روش دوپينگ بيشتر در رشته‌هاي ورزشي دووميداني به خصوص دوهاي استقامت، دوچرخه‌سواري و ورزش‌هاي آبي مورد استفاده قرار مي‌گيرد، زيرا در اين رشته‌ها بيش از رشته‌هاي ورزشي ديگر اکسيژن‌گيري خون اهميت دارد.
قدمت اين روش دوپينگ به چند دهه قبل باز مي‌گردد و امروزه يکي از کم‌کاربردترين روش‌ها براي افزايش توان جسماني است. شيوه تشخيص دوپينگ انتقال خون با روش هومولوگ اولين‌بار در سال 2004 و در جريان بازي‌هاي المپيک تابستاني آتن ارائه شد.
از جمله عوارض شناخته شده در دوپينگ خوني به روش انتقال خون افزايش احتمال ابتلا به چند مشکل حاد است. به عنوان مثال ممکن است خون فرد اهدا کننده مبتلا به ويروس يا ساير ميکروارگانيسم‌هاي بيماري‌زا باشد که در پي فرايند انتقال به راحتي به بدن ميزبان منتقل مي‌شوند. تزريق خون خود ورزشکار در صورتي که شرايط نگهداري مناسب از خون به درستي انجام نشود ممکن است مشکلات حادي را براي ورزشکار ايجاد کند.
نتايج يک بررسي توسط فدراسيون دوچرخه‌سواري اروپا نشان داد که حداقل 20 درصد از دوچرخه‌سواران حرفه‌اي به علت عوارض ناشي از دوپينگ خوني در 25 سال گذشته جان باخته‌اند. در اين بررسي مشخص شد بيشترين عوامل خطرساز موجود در دوپينگ خوني به روش انتقال خون احتمال ابتلا به ايدز ، هپاتيتB و C است.
منبع: isna.ir