چاپ

چه خبر - نمايش آبجي اقتباس از متن فمنيستي هدايت

مهدي شاه‌پيري، کارگردان نمايش «آبجي» که اين روزها در تئاتر شهر روي صحنه است، درباره اين متن نمايشي که برگرفته از داستان صادق هدايت است، گفت:
من به قصه خيلي علاقه‌مندم. در هر ژانر و سبکي که کار مي‌کنم دوست دارم قصه خوبي داشته باشم. از دوران نوجواني آثار صادق هدايت را خيلي دوست داشتم؛ ديده‌ايد گاهي وقت‌ها يک متني را مي‌خوانيد و مي‌گوييد انگار اين را من نوشته‌ام؟ در مورد داستان‌هاي هدايت هميشه همين حس را داشتم. مخصوصا بوف کور را خيلي دوست داشتم و مي‌خواستم اگر بشود روزي آن را دراماتيزه و رويش کار کنم و همچنين «آبجي خانم». يکي از داستان‌هاي مورد علاقه‌ام از صادق هدايت «آبجي خانم» است که اتفاق عجيبي هم در آن مي‌افتد؛در اين داستان شما با قهرماني مواجهيد که هيچ کدام از ويژگي‌هاي يک قهرمان را ندارد؛ قهرمان اين اثر يک دختر زشت، بداخلاق و عنق، عبوس و خيلي متعصب و مذهبي است. اما در چند صفحه انتهايي چه مي‌شود که ناگهان خواننده به‌جاي اينکه بگويد خوب شد خودش را کشت، با آبجي همذات‌پندراي مي‌کند و دلش براي او مي‌سوزد؟ اين به نظرم خيلي اتفاق عجيبي است و هميشه برايم جذاب بوده است. اين را بگذاريد کنار تصاوير جذاب داستان؛ به ويژه تصوير آخر که موهاي آبجي در حوض مثل دو مار او را دربرگرفته است. در نتيجه هميشه دنبال فرصتي بودم که بتوانم اين داستان را تبديل به يک نمايشنامه کنم.
او با اشاره به شکل‌گيري ايده اين نمايش گفت:
سال گذشته براي جشنواره عروسکي تهران - مبارک از من طرحي خواستند و به ذهنم رسيد که بيايم روي اين داستان ايده‌اي بنويسم و تبديل به نمايشنامه‌اش کنم. ايده و طرح را به آقاي فرهاد اميني دادم و ايشان آن را تبديل به نمايشنامه کرد.
کارگردان نمايش «آبجي» با اشاره به اقتباس اين اثر از يکي از متن‌هاي هدايت که نقد جامعه مردسالار را در خود دارد، گفت:
اين داستان از آن جهت جالب است که بسياري معتقدند هدايت طرفدار و حامي زن‌ها نبوده است؛ خيلي‌ها مي‌گويند اصلا «آبجي» تنها متن فمنيستي و زن‌محور صادق هدايت است.
شاه‌پيري با بيان اينکه «براي شخص من هميشه درام‌هايي که محوريتش زن‌ها هستند جذاب‌تر از داستان‌هاي ديگر است»، گفت:
يک دليلش اين است که همواره زن، عنصر مرموز، ناشناخته و پيچيده‌اي برايم بوده است. مخصوصا در جامعه ما؛ چون به دليل فرهنگ، مذهب، سنت‌ها و باورها زن‌ها هميشه در اندروني، کنج و مخفي بودند و مثل مردها خيلي بيرون و در سطح جامعه حضور نداشتند.
او با اشاره به اينکه هرچيزي را که پنهان کنيد مثل گنج مي‌شود؛ يعني به مرموز بودن و اسرارآميز شدنش اضافه مي‌شود، گفت:
اين است که درام خلق مي‌شود و از همين‌جا داستان به وجود مي‌آيد. «هزار و يک شب» را نگاه کنيد؛ شهرزاد بايد براي پادشاه قصه بگويد تا بخوابد. شهرزاد است که فکر مي‌کند چه کار کند که پادشاه قصه را گوش کند و او را نکشد. خب، شهرزاد کاراکتر عجيب و غريبي دارد. اصلا در همه افسانه‌هاي ايراني با اينکه زن‌ها هميشه در اندروني و پنهان بوده‌اند اما در عين حال هميشه پيش برنده داستان‌ها و افسانه‌ها هم بوده‌اند و بدون آنها انگار افسانه‌اي اتفاق نمي‌افتاده است؛ به خصوص در شرق و سرزمين‌هاي هزار و يک شبي که پر از افسانه و جادو و رمز و راز هستند. اين ژانر و شکلي که سعي کرديم در نمايش «آبجي» وجود داشته باشد هميشه برايم جذاب بوده است.
شاه‌پيري با بيان اينکه خيلي علاقه‌مندم کار بعدي‌ام هم باز همين‌گونه با محوريت زن‌ها باشد، گفت:
به نظر من حرفي که هدايت در اين داستان مي‌زند و به نقد جامعه مردسالار مي‌پردازد هيچ‌وقت کهنه و قديمي نمي‌شود. به نظرم هنوز هم مي‌توان روي حرفي که صادق هدايت در «آبجي خانم» زده مانور داد. ظواهر ما عوض شده اما فرهنگ، باور و سنت‌ها و اين فرهنگ خرافي و سنتي ما خيلي تغيير نکرده است. همه اين موارد در سر من که مي‌خواهم کاري را شروع کنم، وجود دارد و آنها را مي‌گذارم کنار داستاني که دوستش دارم؛ مي‌گويم هر روز چقدر از خانم‌ها ميل به آرايش و ازدواج و عمل‌هاي جراحي زيبايي دارند تا مورد پسند جامعه مردانه باشند و مشکلات و موانعي که پيش‌روي کارشان قرار دارد، هنوز هم هست و دغدغه‌ها مشترک است. وقتي مي‌خواستيم متن را بنويسيم به فرهاد اميني گفتم خوب است تم کار را روي «حرف مردم» بگذاريم؛ اينکه حرف و قضاوت مردم مي‌تواند چقدر در آينده آدم‌ها تاثير بگذارد؛ اينکه حرف مردم مي‌تواند از زني يک «آبجي» و از زني ديگر فاحشه‌اي به‌نام «گل‌نسا» بسازد. اين مردم‌اند که در جوامع خرافي و سنتي با باورهاي کهنه و قديمي تعيين مي‌کنند کي، چه کاره باشد. اين براي من مهم بود و نمود آن را در نمايش مي‌بينيد. فکر مي‌کنم هيچ‌وقت هم اين قضاوت و حرف زدن مردم از بين نمي‌رود؛ حتي در مدرن‌ترين زندگي‌ها و خانواده‌هاي بالاي شهر هم اين چيزها را مي‌توان ديد فقط شکل و نمودش تفاوت مي‌کند.
او در پاسخ به اين سوال که آيا اجرايش دچار مميزي شده است يا نه؟ گفت:
به هرحال وقتي سراغ متني از صادق هدايت مي‌روي بايد بداني حساسيت‌هايي هم وجود دارد. يادم است وقتي اولين بار اين نمايش را مي‌خواستيم اجرا کنيم خانم مرضيه برومند که دبير جشنواره تئاتر کودک بود هم به من گفت چرا رفتي سراغ اين داستان و پرسيد دنبال دردسر مي‌گردي؟! گفتم اين متن را دوست داشتم؛ مگر آدم چقدر عمر مي‌کند که نخواهد متني که دلش مي‌خواهد را کار کند. ولي خوشبختانه با مشکل آن چناني در اجراي اين اثر مواجه نشديم.
کارگردان نمايش «آبجي» با بيان اينکه «در اين سال‌ها خوشبختانه خيلي از کارهاي صادق هدايت اقتباس و اجرا شده است» گفت:
حساسيت هميشه وجود داشته؛ همه ابتداي کار با خودشان مي‌گويند با اين متن هدايت چه کار مي‌خواهد بکند؟ اما در اين اقتباس نمايشي که ما داشتيم بخشي از هدايت را نگه داشتيم و از بخشي ديگر گذشتيم و وارد فضاهاي هزار و يک شبي شديم. در واقع از رئاليسم هدايت گذشتيم و ذره ذره وارد فضاي سورئال و افسانه‌گونه‌اي شديم. اين خيلي تاثير داشت؛ ما بدون اينکه ضربه‌اي به کار هدايت وارد کنيم يا بگوييم هدايت اشتباه کرده اين متن را نوشته،‌ آمديم چيز ديگري به متن هدايت اضافه کرديم تا براي آنها که هدايت را دوست ندارند خيلي حساسيت‌برانگيز نباشد.
شاه‌پيري با بيان اينکه «همه تلاش ما اين است که يک رويا بسازيم» گفت:
دوست ندارم يک پيام يا کلمه را وسط بگذارم و بگويم مي‌خواهيم درباره آن قصه تعريف کنيم. من و همه گروه مي‌خواستيم اول يک داستان جذاب تعريف کنيم چون خود به خود آن پيام و محتوا از دلش بيرون مي‌آيد. ما اگر بتوانيم يک قصه خوب براي تماشاچي تعريف کنيم خود تماشاگر متوجه مي‌شود که چه پيامي مي‌تواند از آن دريافت کند. به جز اين، واقعا سعي کرديم روي صحنه يک روياي شيک، تميز و دلچسب بسازيم. در اين راه از هيچ‌چيز نگذشتيم؛ نه از ميزانسن و نه از آکسسوار و عروسک و نه باقي چيزها. يعني همه چيز با دقت و ريزه‌کاري زياد انجام شد و همه تلاش‌مان را کرديم که حق مطلب را ادا کنيم.
شاه‌پيري با بيان اينکه «ما در اين شب‌ها هرشب با تقديم اثر، يادي از نويسنده‌هاي معاصرمان مي‌کنيم» گفت:
ما از اول بنا را بر اين گذاشتيم که يادي از نويسنده‌هايي داشته باشيم که واقعا براي ادبيات اين کشور زحمت کشيده‌اند و يا کمتر از آنها گفته شده يا کسي ديگر آنها را يادشان نيست. دوست دارم در اين 19 شب يادي از 19 نويسنده‌اي شود که کمتر از آنها ياد مي‌شود؛ مثل احمد محمود، غلامحسين ساعدي و صمد بهرنگي و مانند آنها. نويسنده‌هايي که خيلي کار کردند و در تاک‌شوها جايي ندارند. فقط در کتابفروشي‌ها هستند؛ کتابفروشي‌هايي که هميشه خلوت است.
مينو ملکي، نسيم تاجي، مهرنوش بلمه، داريوش فائزي بازيگران نمايش «آبجي» به نويسندگي فرهاد اميني و کارگرداني مهدي شاه‌پيري هستند؛ اين نمايش تا 24 آذر در تئاتر شهر روي صحنه خواهد بود.

منبع: ilna.ir